Jacques Mahieu (70) is al ruim 25 jaar rechter. Hij deelt een aantal ervaringen die hij sinds 2014 als familierechter in Antwerpen heeft opgedaan. Zo is er een enorme vooruitgang geboekt in de juridische behandeling van echtscheidingen, waarbij vooral de kamer van minnelijke schikking erg zinvol blijkt te zijn.
"Ik begon als familierechter in 2014 bij de oprichting van de familierechtbank. Alle burgerrechtelijke aspecten van familie- en jeugdzaken werden daar voortaan samen behandeld. Vroeger waren die bevoegdheden versnipperd en was er een waar labyrint van het gerecht: als je wilde scheiden van je man, ging je naar de vrederechter. Was je niet getrouwd, dan moest je wat je kinderen betreft naar de jeugdrechter, wat onderhoudsgeld betreft naar de vrederechter. Nu zit dat allemaal bij één rechter: de familierechter."
"Ik heb rechters gekend die de mensen zelf gewoon niet aan het woord lieten bij echtscheidingen. Maar ook daarin is er een erg positieve evolutie geweest. Sinds 2014 streven de meeste advocaten die echtscheidingen doen naar bemiddeling. De mensen zelf moeten hun uitleg doen in de kamer minnelijke schikking, dat geeft een heel andere visie tegenover de advocaat die pleit."
'Wie procedeert er nog? De armen met pro deo of de rijken.'
Bemiddeling
"In de kamer minnelijke schikking proberen de partijen tot een consensus te komen. Je geraakt daar ofwel door een proces te beginnen en te vragen naar een doorzending naar deze kamer, ofwel rechtstreeks door een brief te sturen. Wij als familierechter passen in de kamer minnelijke schikking de principes van bemiddeling toe. Bemiddeling gebeurt buiten de rechtbank, door mensen die ervoor opgeleid zijn. Ikzelf heb die opleiding ook gevolgd. Je laat de mensen naar elkaar luisteren en zorgt dat er een evenwicht is, dat niet alleen diegene die het meest brutaal en verbaal is aan het woord komt. Als familierechter stel je de mensen op hun gemak en je benadrukt: wat je hier zegt, is geheim. Ikzelf beslis niets, dat moeten de mensen zelf doen. Ik vraag wat hun wensen zijn, en of zij aan elkaars wensen kunnen tegemoetkomen. In de kamer minnelijke schikking kan het er emotioneel aan toe gaan. Soms hebben mensen niet eens sorry gezegd tegen elkaar. Zo'n gesprekken kunnen uren duren, maar ze hebben in 86% van de gevallen resultaat. Je hebt toch vaak het gevoel dat je helpt, wanneer mensen die verkrampt binnenkwamen na twee uur tot een vergelijk komen en blozend terug buiten gaan."
"De kamer minnelijke schikking betekent een enorme vooruitgang in het recht. Vroeger was men het gewend om te pleiten. De zaal zat vol om naar je vuile was te luisteren. Ik heb het meegemaakt: twaalf getuigen die kwamen zeggen 'op die dag heeft de man dit gezegd' ... Een echtscheiding was echt een smerig iets, je moest een reden vinden om te scheiden. Ik heb die getuigenverhoren gedaan en er werd gelogen langs alle kanten. Je werd ook bijna uitgenodigd om te vechten. Nu gaat alles veel serener in zijn werk. Het recht is sterk gehumaniseerd, je moet geen strijd voeren om te mogen scheiden."
Ook kinderen worden gehoord
"En wees maar eens een kind van vijanden. De kinderen worden nu veel meer gehoord, mensen worden speciaal opgeleid daarvoor. Zelf heb ik dagelijks rechtstreeks contact met de kinderen. Ik ben de enige familierechter in Vlaanderen die hen ook hoort in scholen. Dat scheelt. Je komt meer te weten door te velde te gaan. Mijn laatste vraag aan de kinderen is: heb je nog iets te vragen aan je ouders? Onlangs was dit 'kunnen jullie niet terug vrienden worden?'. Een kind kan verdragen dat zijn ouders scheiden, maar niet dat ze blijven ruziemaken."
"Nog een hele verbetering: het automatisch bepalen van onderhoudsgeld is afgeschaft. Het wordt alleen gegeven als een van de twee (meestal de vrouw, ja) tijdens het huwelijk echt de keuze heeft gemaakt om geen inkomen te hebben. Vroeger was onderhoudsgeld voor het leven. Dan kon je als echtgenote levenslang aan de geldader van je ex-man liggen. Je bleef dan ook aan die man vasthangen: die ging controleren, de kinderen uitvragen over mogelijke nieuwe partners ..."
Sociale onderzoeken
"Wij moeten vaak een beroep doen op sociale diensten en daar is er veel ruimte voor verbetering. Als wij een sociaal onderzoek bevelen, duurt dat acht tot negen maanden bij het CAW. Da's lang om te moeten wachten op je kind. (Het interview is afgenomen eind 2022, intussen zijn de wachtlijsten van het CAW en Justitiehuis ietwat verminderd, red.). Een kind van 2 jaar kent zijn vader niet meer na negen maanden. Of moeder. Soms is het probleem gewoon dat het kind niet kan blijven slapen omdat er geen bed staat ... Dat moet toch geen acht maanden duren? Zet daarom bij de familierechter minstens een psycholoog, een sociaal assistent of een pedagoog. Die kan ook het sociaal onderzoek doen, dan weet die meteen waarover het gaat. Deze leken kunnen mij feedback geven: doe ik het wel goed wanneer ik een kind hoor? Als de kinderen bijvoorbeeld het week-weeksysteem kotsbeu zijn. Of als de vader te snel met een stiefmoeder afkomt en die als schuldige wordt beschouwd van de scheiding. Dat zijn moeilijke gesprekken."
Wetswinkel is nodig
"Vindt iedereen zijn of haar weg naar het rechtssysteem? Neen, want wie procedeert er nog? De armen met pro deo of de rijken. De rijken vallen in handen van advocaten die de kassa horen rinkelen en vechtscheidingen in stand willen houden. Op de familierechtbank komen we weinig mensen uit de middenklasse tegen. Daar is er nog werk aan de winkel. Onder meer daarom blijft een organisatie als de Wetswinkel absoluut nodig."
Redactie en fotografie: Ilse Prinsen