Het is de rechter die het dichtst bij de burgers staat: de vrederechter. Maar wat is precies zijn of haar bevoegdheid? Waarvoor kun je bij een vrederechter terecht? En hoe gaat de minnelijke schikking in haar werk? Chris Huysmans is vrederechter in Beringen. Zij geeft een inkijk in haar beroep en vertelt wat een vrederechter voor jou kan betekenen.
Mevrouw Huysmans, hoe bent u in het beroep van vrederechter terechtgekomen?
Na mijn studies rechten heb ik twintig jaar gewerkt als advocaat. Een achttal jaar nadat ik aan de balie ben gekomen, werd ik plaatsvervangend vrederechter in Beringen. Ik had het geluk om regelmatig de toenmalige vrederechter te mogen vervangen. Dat vond ik enorm boeiend, een nieuwe wereld ging voor me open. Als advocaat bekijk je een zaak eenzijdig, met een visie die vertrekt vanuit jouw cliënt. Wanneer je als vrederechter oordeelt, dan moet dat onafhankelijk, objectief en onbevangen zijn. Ik herinner me mijn eerste zaak als plaatsvervangend vrederechter. In die tijd was die nog bevoegd voor geschillen rond verkeersovertredingen. Nu zijn daar politierechters voor. De zaak ging over de regel rond voorrang van rechts. Toen gold die: als je stopt, geef je de voorrang af. Diegene die van rechts kwam, beweerde dat hij niet was gestopt, de tegenpartij zei het tegendeel.
Als vrederechter moet je de knoop doorhakken en kijken wie van de twee liegt. Je leert een zaak van alle kanten te bekijken. En wat mij bijzonder aantrok, is dat je heel direct contact met de burger hebt. Zo is dus mijn interesse gegroeid in deze functie. Toen de vrederechter van Beringen met pensioen ging, heb ik mijn kandidatuur gesteld. Dat was in 1999, ik ben dus al 22 jaar vrederechter.
'Vrederechters zijn écht verzoeners. Ik ga nooit toelaten dat de ene alles bereikt en de andere niets.'
Wat zijn nu precies de bevoegdheden van een vrederechter?
Je kunt die terugbrengen tot drie punten. Eerst zijn er de algemene bevoegdheden voor alle zaken onder 5.000 euro. Behalve indien er een andere rechtbank bevoegd is. Stel: je vraagt een onderhoudsgeld van 100 euro, dan is de familierechtbank bevoegd. Vraag je een eindejaarspremie omdat de werkgever die niet heeft uitbetaald, dan is de arbeidsrechtbank bevoegd. Geschillen tussen ondernemers zijn voor de ondernemingsrechtbank. Alle andere zaken onder 5.000 euro zijn grosso modo voor het vredegerecht.
De vrederechter heeft ook exclusieve bevoegdheden. Dat zijn zaken waarvoor hij of zij altijd bevoegd is, ook boven 5.000 euro. Zo bijvoorbeeld huurgeschillen. Denk aan discussies met de syndicus, onteigeningen, handelshuur, herstellingen aan appartementen, erfdienstbaarheden. Ook allerhande burengeschillen en vorderingen in verband met nutsvoorzieningen ten opzichte van consumenten behoren tot ons domein. Ten derde zijn vrederechters ook de beschermers van minderjarigen en kwetsbaren. Stel, een minderjarige krijgt een verkeersongeval met schade. De verzekeringsmaatschappij stelt voor om de zaak in der minne te regelen en biedt de ouders een bepaald bedrag aan. Dan moeten ze eerst de goedkeuring vragen aan de vrederechter.
Onlangs heb ik een geval behandeld waarbij de ouders opperden: keur het voorstel maar goed. Toen ik de wettelijke tarieven erbij nam, stelde ik vast dat de jongen recht had op een hoger bedrag. Dat zeggen wij dan ook tegen de ouders, want wij moeten die minderjarige beschermen. Een ander voorbeeld: willen ouders geld afhalen van de spaarrekening van een minderjarige, dan moeten ze ook onze toestemming vragen. Die krijgen ze alleen als het geld in het voordeel van de minderjarige wordt gebruikt.
Wij beschermen ook geesteszieken, mensen die een gevaar worden voor zichzelf en anderen. Een heel deel van ons werk de laatste jaren omvat de bewindvoering van mensen die om psychische of fysieke redenen hun geld niet kunnen beheren. Denk aan de veroudering van de bevolking. Wij moeten de bewindvoerder controleren, checken dat het geld effectief gebruikt wordt voor die persoon... Soms schenken oudere mensen alles weg en hebben zelf niets meer. Het is onze taak om hen te beschermen. Met dat alles kunnen wij onze dag wel zeer goed gevuld krijgen (lacht).
Komt het in al die zaken dan tot een vonnis?
Er bestaat in al die zaken de mogelijkheid van een procedure, waar je als rechter een vonnis moet gaan vellen. Maar ook is er iets waar wij heel trots op zijn: de minnelijke schikking. Daarbij zijn het eigenlijk de mensen zelf die het vonnis opstellen. Iedereen die een probleem heeft, kan gewoon bij een vrederechter binnenstappen en vragen om zijn tegenpartij op te roepen in verzoening.
Hoe gaat de minnelijke schikking in haar werk?
Heel eenvoudig. Stel, de bomen van je buur staan te dicht bij jouw tuin en de bladeren vallen op je terras, of de hanen van je buurman kraaien te luid. Je kunt dan naar de vrederechter stappen om je buur op te roepen. Je vult een eenvoudig formulier in met je naam en die van je buur. Dat is de gewone verzoeningsprocedure. Beide partijen ontvangen een brief waarin ze worden uitgenodigd voor de verzoeningszitting op het vredegerecht, ongeveer twee weken later. Ze komen dan naar het bureau van de vrederechter, waar de zaak vaak zonder publiek wordt behandeld. De behandeling is zeer informeel en volledig mondeling. Men hoeft zich niet te laten bijstaan door een advocaat. We bekijken dan wat het probleem is. Soms is dat niet de haan of de boom, maar ligt er een ander conflict aan de basis. Wij proberen die mensen tot een regeling te krijgen.
De vrederechter streeft naar een vergelijk en spreekt zelf geen vonnis uit. De twee partijen bepalen zelf de inhoud van het akkoord. De vrederechter stuurt en begeleidt hen enkel, maant aan tot redelijkheid en compromisbereidheid. Van deze zitting wordt een proces-verbaal opgesteld, eigenlijk een vonnis dat de mensen zelf maken. Ze ondertekenen dat. Het grote voordeel is: de gerechtsdeurwaarder kan dat gedwongen uitvoeren. Een voor de vrederechter bereikt akkoord heeft dezelfde waarde als een vonnis. Er moet dus geen afzonderlijke procedure meer worden gevoerd indien een partij zich niet aan het akkoord houdt. De verzoeningszitting zelf is dus geen proces, maar een poging om de zaak in der minne te regelen.
Wat als een van beide partijen niet komt opdagen?
Dan kun je uiteraard niet verzoenen. Kom je niet, en dagvaardt men je in een gerechtelijke procedure, dan komen er gerechtskosten bij. Dat zijn nutteloze kosten Je hebt er dus alle belang bij om op te dagen. Ook voor diegene die het geld moet krijgen, is het natuurlijk belangrijk om te komen. Hij heeft onmiddellijk een vonnis en kan dat laten uitvoeren. Anders moet hij naar de rechtbank gaan om een procedure op te starten en dan een vonnis afwachten. Daarbij loopt hij het risico dat hij de kosten ervan moet dragen. Ik denk dat de minnelijke schikking een win/winsituatie is voor iedereen. En ook belangrijk: het gebeurt volledig zonder kosten. Je kunt ook een familielid, echtgenoot of samenwonende partner een volmacht geven om te komen in jouw plaats. En je hebt dus geen
advocaat nodig.
Is het soms raadzaam om wel een advocaat onder de arm te nemen voor een minnelijke
schikking?
Bij ingewikkelde gevallen wel, bijvoorbeeld bij handelshuur. De argumenten van de tegenpartij kunnen soms te technisch worden. Wij mogen uiteraard geen advocaat zijn voor de ene of andere partij, maar raden soms wel aan om toch een advocaat onder de arm te nemen wanneer iets te technisch is.
Stel, een bepaalde nutsmaatschappij vordert de betaling van de factuur. Ze vraagt bijvoorbeeld een schadevergoeding van 10% en intresten van 12%. Het gebeurt dat dit meer is dan waarop ze juridisch recht heeft. De tegenpartij kent vaak dergelijke specificaties niet en zou dus gewoon betalen. Bij zaken van grote firma's worden de kleine consumenten zo'n beetje overruled. Verdedig je jezelf, dan is het erg belangrijk om je rechten te kennen en je vooraf zeer goed te informeren.
De Wetswinkel is daar de geknipte plek voor. Mensen zijn wel mondiger, ze googelen ook veel, maar ze vragen beter advies aan specialisten die correct en gericht antwoorden. Soms zijn er ook zaken waarbij de ene partij er met een advocaat staat, de andere niet. Dan raad ik ook voor hem een advocaat aan. Het is de taak van de vrederechter om over het evenwicht tussen beide partijen te waken. Ook een valkuil voor mensen die zichzelf verdedigen: ze worden regelmatig emotioneel en vergeten daardoor argumenten te zeggen die belangrijk zijn.
Is de minnelijke schikking genoeg gekend bij de bevolking?
Velen kennen de minnelijke schikking wel, maar denken dat het een proces is. Of een aanzet tot een proces. Wie wordt opgeroepen in verzoening krijgt vaak het gevoel dat hij 'voor het gerecht wordt getrokken'. Dat klopt dus niet en komt de verstandhouding tussen beide partijen niet ten goede. We proberen de werking van de verzoeningszitting wel kenbaar te maken langs verschillende kanalen.
Ik ben vijf jaar voorzitter geweest van de vrederechters en politierechters Limburg en ik vond dat wij met de minnelijke schikking meer naar buiten moesten komen. We hebben dan ook afspraken gemaakt met de Limburgse politiezones, omdat wijkagenten heel dikwijls de eerste rechters zijn. Zij komen ter plaatse bij burengeschillen, en zodra ze niet tot een oplossing komen na bemiddeling, sturen ze mensen door naar de vrederechter.
De sociale verhuurmaatschappijen in het kanton waar ik bevoegd ben, roepen ook altijd eerst op in verzoening. Ze zijn sociaal en moeten zich dan ook sociaal gedragen. Wij voegen daar een brief bij waarbij we de mensen verduidelijken: u hebt een uitnodiging gekregen om voor een onbetaalde schuld naar de verzoeningszitting te komen. U kunt een afbetaling voorstellen, per maand bijvoorbeeld. Mensen reageren dan opgelucht. Want naar de rechtbank gaan, is een grote stap voor de meesten.
Wat is de belangrijkste sterkte van een vrederechter?
Eerst en vooral de laagdrempeligheid: onze deuren staan altijd open. De minnelijke schikking is ook kosteloos en kan een geschil oplossen als beide partijen meewerken. Je moet ook al een bepaalde leeftijd en ervaring hebben om vrederechter te worden. Vrederechters zijn écht verzoeners. Ik ga nooit toelaten dat de ene alles bereikt en de andere niets. Ik weiger soms akkoorden, ook als beide partijen het eens zijn, indien de ene de andere onder druk heeft gezet. Als rechter ken je de krijtlijnen van ieders rechten. Maar pas je alleen het recht toe zonder oog voor menselijk leed, dan ben je als rechter niet goed bezig.
Recht is niet steeds rechtvaardig. Stel, iemand zegt iets cash te hebben betaald. De ander beweert niets te hebben gekregen. Het recht zegt: diegene die zegt dat hij heeft betaald, moet dat bewijzen. Dan moet je als vrederechter zeer goed luisteren, aanvoelen wie van beide partijen liegt.
Komen de twee partijen tot een vergelijk, dan geeft dat mij zeer veel voldoening. Gaan buren weer als vrienden naar buiten, dan doet dat mij meer deugd dan wanneer ik een goed vonnis maak. Je voelt dat mensen tevreden zijn en daar doe je het voor.
